ตก

ก. กิริยาที่ลดลงสู่ระดับต่ำในอาการอย่างพลัดลง หล่นลง

เช่น ตกบันได ตกต้นตาล เครื่องบินตก; ไหลลง, หยดลง มา, เช่น น้ำตก ฝนตก เหงื่อตก; ลดลง เช่น ฝีมือตก มือตก เสียงตก; เพาะข้าวลงในตากล้า เรียกว่า ตกกล้า; เอาเบ็ด เกี่ยวเหยื่อหย่อนลงไปให้ปลาหรือกุ้งกินแล้ววัดหรือสาวขึ้น มา เช่น ตกปลา ตกกุ้ง; ย่างเข้า เช่น ตกเย็น ตกค่ำ ตกฤดู หนาว; เรียกสีที่ละลายออกหรือจางไปในเวลาซักหรือถูก แดดเป็นต้นว่า สีตก; ได้, ถึง, เช่นตกทุกข์ ตกระกำลำบาก; มาถึง เช่น คำสั่งยังไม่ตก ของที่สั่งตกมาแล้ว;ขาดหายไป เช่น เขียนหนังสือตก; เขียนคำที่ขาดเติมลง เช่น ตกหนังสือ; ไม่ได้ขึ้นยานพาหนะเพราะไปไม่ทันหรือไม่มีค่าโดยสาร เช่น ตกรถตกเรือ; เอาเงินหรือสิ่งของให้ไปก่อนแล้วคิดเอา เป็นพืชผลภายหลังตามแต่จะตกลงกัน เช่น ตกข้าว คือ เอาเงินให้ไปก่อนแล้วคิดเอาข้าวทีหลัง; โดยปริยายหมาย ความว่า ลดลงต่ำ เป็นอาการแสดงว่า กลัวยอมแพ้ หรือ หมดกำลัง เป็นต้น เช่น คอตก หัวตก หางตก. ว. สำเร็จ เช่น แก้ตก ปลงตก คิดตก. ตกกระ ว. มีลักษณะเป็นจุดดำ ๆ เล็กบ้างโตบ้างที่ผิวกาย คน สัตว์ หรือสิ่งอื่น ๆ. ตกกระไดพลอยโจน (สำ) จำเป็นที่จะต้องยอมเข้าไปเกี่ยว ข้องกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อไม่มีทางเลี่ยง. ตกขอบ ว. ที่สุดข้างใดข้างหนึ่ง เช่น ขวาตกขอบ, เต็มที่ เช่น ฮาตกขอบ. ตกขาว น. โรคระดูขาว, มุตกิด ก็เรียก. ตกข่าว ก. ไม่รู้ข่าวที่คนอื่น ๆ รู้. ตกข้าว น. วิธีการที่นายทุนให้เงินชาวนากู้ก่อนที่จะลงมือ ทำนา โดยตกลงกันว่าชาวนาจะให้ข้าวเปลือกแก่นายทุน แทนเงิน หลังจากนวดข้าวเสร็จแล้ว. ตกขุย ก. ออกดอกเป็นเมล็ด (ใช้แก่ไม้ไผ่). ตกเขียว น. วิธีการที่นายทุนให้เงินแก่ชาวนาหรือชาวไร่กู้เมื่อ ข้าวในนาลัดใบหรือลำไยมีลูกขนาดหัวแมลงวันแล้ว โดยตกลง กันว่าชาวนาชาวไร่จะให้ข้าวเปลือกหรือลำไยแก่นายทุนแทน เงินหลังจากนวดข้าวแล้วหรือหลังจากเก็บลำไยได้แล้ว, โดย ปริยายหมายถึงการที่พ่อแม่รับเงินจากนายทุนซึ่งจ่ายให้เป็น ค่าตัวเด็กผู้หญิงซึ่งยังเรียนหนังสือไม่จบไว้ล่วงหน้า เมื่อเรียน จบแล้วนายทุนจะมารับตัวเด็กไปเพื่อค้าประเวณีเป็นการใช้ หนี้คืนให้แก่นายทุน. ตกคลัก ก. อาการที่ปลาเป็นต้นมารวมกันอยู่ในบ่อหรือหนอง ที่น้ำงวด, ตกปลัก ก็ว่า; ในการเล่นดวดหมายถึงลักษณะที่หมาก ๓ ตัวเดินไปถึงที่สุดมารวมกันอยู่ในตาที่จะสุกจวนจะออกแล้วแต่ ทอดแต้มออกไม่ได้; โดยปริยายหมายถึงอาการที่คนมารวมกัน มาก ๆ ไปไหนไม่ได้. ตกค้าง ว. หลงเหลืออยู่. ตกเครือ ก. ออกเครือ (ใช้แก่กล้วย). ตกงาน ก. ว่างงาน, ไม่มีงานทำ. ตกจั่น ก. ออกดอก (ใช้แก่หมากและมะพร้าว). ตกใจ ก. สะดุ้งขึ้นโดยไม่รู้ตัวเมื่อได้ยินเสียงดัง ๆ หรือมีใครมา ถูกต้องตัว, ใจหาย. ตกดิน ก. อาการที่ดวงอาทิตย์ลับขอบฟ้าไป. ตกตะกอน ก. มีตะกอนนอนก้น. ตกตะลึง ก. ตกใจจนพูดไม่ออก, แสดงอาการงงงัน. ตกต่ำ ก. มีฐานะหรือค่าลดลงกว่าเดิม. ตกแต่ง ก. ประดับ, ปรุงจัดให้ดี, ทำให้งาม. ตกใต้เถรเทวทัต (สำ) ก. ตกนรกขุมต่ำสุด. ตกถังข้าวสาร ดู หนูตกถังข้าวสาร. ตกทอง น. วิธีการหลอกลวงด้วยการใช้ทองปลอมที่มีน้ำหนักมาก กว่าไปแลกเป็นทองแท้ที่มีน้ำหนักน้อยกว่า. ตกท้องช้าง ก. ลักษณะที่สายป่านว่าวเป็นต้นมีน้ำหนักมากถ่วงลง เกินควร. ตกทอด ก. ตกสืบกันมาเป็นทอด ๆ, สืบจากผู้หนึ่งไปยังอีกผู้หนึ่ง, เช่น มรดกตกทอด; เรียกบำเหน็จบำนาญที่ตกแก่ทายาทของผู้รับ บำเหน็จบำนาญว่า บำเหน็จตกทอด หรือ บำนาญตกทอด. ตกที่นั่ง ก. ตกอยู่ในฐานะ, ตกอยู่ในภาวะ, เช่น ตกที่นั่งลำบาก ตกที่นั่งเสียเงิน. ตกนรกทั้งเป็น (สำ) ก. ได้รับความลำบากแสนสาหัส เช่นคนที่ ได้รับโทษทัณฑ์ในเรือนจำ. ตกน้ำมัน ว. เรียกเสาหรือประตูเรือนที่มีน้ำมันซึมออกมาว่า เสาตกน้ำมันหรือ ประตูตกน้ำมัน. ตกน้ำไม่ว่าย (สำ) ก. ไม่ช่วยตัวเอง. ตกน้ำไม่ไหล ตกไฟไม่ไหม้ (สำ) ก. ตกอยู่ในที่คับขันอย่างไรก็ ไม่เป็นอันตราย, เป็นคำเปรียบเทียบ หมายความว่า ตกอยู่ที่ใดก็ไม่ สูญหาย เช่น ของหลวงตกน้ำไม่ไหล ตกไฟไม่ไหม้. ตกใน ก. อาการที่เลือดไม่ไหลออกข้างนอก ตกลงภายในเมื่อถูก แทงหรือฟันเป็นต้น เรียกว่า เลือดตกใน; โดยปริยายใช้เรียกอาการ ที่ต้องกล้ำกลืนความทุกข์ไว้ ไม่แสดงออกมาว่า น้ำตาตกใน. ตกเบ็ด ก. หย่อนเบ็ดล่อปลา, โดยปริยายหมายความว่า ล่อให้หลง โดยมีเครื่องล่อ. น. ชื่อการพนันอย่างหนึ่ง. ตกเบิก ก. ได้รับเงินที่ค้างจ่ายย้อนหลัง. ตกประหม่า ก. รู้สึกสะทกสะท้านพรั่นใจ. ตกปลอก ก. สวมปลอกที่ตีนคู่หน้าของช้าง เพื่อไม่ให้ไปหากินไกล หลังจากที่ใช้งานแล้ว. ตกปลัก ก. อาการที่ปลาเป็นต้นมารวมกันอยู่ในบ่อหรือหนองที่น้ำ งวด, ตกคลัก ก็ว่า. ตกปากตกคำ ก. ตกลง, รับรอง, ตกปากลงคำ ก็ว่า. ตกเป็น ก. กลายเป็น เช่น ตกเป็นของเขา ตกเป็นข่าว ตกเป็นจำเลย. ตกเป็นเบี้ยล่าง (สำ) ก. ตกเป็นรองเขา, เสียเปรียบเขา. ตกเป็นพับ ก. นับเป็นสูญ. ตกผลึก ก. กลายเป็นผลึก (ใช้แก่สารละลาย). ตกพุ่มม่าย ก. อยู่ในฐานะที่เป็นม่าย. ว. เรียกชายหรือหญิงที่หย่าขาด จากความเป็นผัวเมียกันหรือฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งตายจากไป, เป็นม่าย ก็ว่า. ตกฟอง ก. ออกไข่ เช่น ไก่ตกฟอง. ตกฟาก ก. เกิด, เรียกเวลาที่เด็กออกพ้นครรภ์มารดาว่า เวลาตกฟาก (พื้นเรือนโบราณโดยมากเป็นฟาก); โดยปริยายใช้ในลักษณะที่พูดคำ เถียงคำไม่หยุดปากว่า เถียงคำไม่ตกฟาก. ตกมัน ว. ลักษณะที่ต่อมน้ำมันที่ขมับของช้างบวมโตและมีน้ำมันใส ๆ ไหลออกมา ช้างตัวผู้จะมีอารมณ์รุนแรง ก้าวร้าว ดุร้าย มีกลิ่นสาบฉุน, เรียกช้างที่มีอาการเช่นนั้นว่า ช้างตกมัน. ตกม้าตาย (สำ) ว. แพ้เร็ว, ยุติเร็ว, เรียกเต็มว่า สามเพลงตกม้าตาย. ตกมูก ก. อาการที่น้ำเมือกไหลออกทางทวารหนัก. ตกยาก ก. ลำบาก, ยากจน, ขัดสน. ตกรางวัล ก. ให้รางวัล. ตกลง ก. ยินยอมพร้อมใจ, ปลงใจ. ตกล่องปล่องชิ้น (สำ) ก. ตัดสินใจที่จะร่วมมือหรือร่วมชีวิตด้วย. ตกลูก ก. ออกลูก (ใช้แก่สัตว์สี่เท้า). ตกเลือด ก. แท้งลูก, อาการที่เลือดออกผิดธรรมดาเนื่องจากแท้งลูก เป็นต้น, ราชาศัพท์ว่า ตกพระโลหิต. ตกว่า ว. คือ, คือว่า, รวมความว่า, ลงความว่า, ถือเอาว่า, บางทีใช้ว่า ตก ก็มี เช่น ตกมีฤทธิไกรกว่าพี่ยา. (อิเหนา). ตกสนับ ก. อาการที่หญ้าโทรมทับหญ้าที่ขึ้นใหม่อีก. ตกสะเก็ด ก. อาการที่เลือดและน้ำเหลืองแห้งติดกรังอยู่ที่ปากแผล. ตกแสก ว. ที่หวีแหวกกลางศีรษะ (ใช้แก่ผม). ตกหนัก ก. รับทุกข์, รับเคราะห์, รับภาระหรือหน้าที่หนัก. ตกหมก ก. อาการที่เลือดระดูเสียที่หมักหมมอยู่ข้างในไหลออกมา. ตกหล่น ก. ขาดตกไปโดยไม่ตั้งใจ. ตกหลุม, ตกหลุมพราง (สำ) ก. ถูกลวงด้วยเล่ห์กลหรืออุบาย, เสียรู้, หลงกล. ตกอับ ก. ถึงที่อับจน, ถึงคราวชะตาตก.